Арганізацыя аховы працы
Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь грамадзянам Рэспублікі Беларусь гарантавана права на здаровыя і бяспечныя ўмовы працы. Забяспечыць гэту канстытуцыйную гарантыю заклікана сістэма імпрэз і вымогаў па ахове працы. Асноўныя нарматыўныя праўныя акты Рэспублікі Беларусь у сферы аховы працы:
- Працоўны кодэкс Рэспублікі Беларусь (далей - ТК);
- Закон Рэспублікі Беларусь ад 23.06.2008 N 356-З "Пра ахову працы" (далей - Закон пра ахову працы);
- Міжгаліновыя агульныя правілы па ахове працы, зацверджаныя Пастановай Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь ад 03.06.2003 N 70 (далей - Міжгаліновыя правілы па ахове працы);
- тэхнічныя нарматыўныя праўныя акты (прыкладам, Дзяржаўны стандарт Рэспублікі Беларусь СТБ 18001-2009 "Сістэмы кіравання аховай працы. Вымогі", зацверджаны Пастановай Дзяржаўнага камітэта па стандартызацыі Рэспублікі Беларусь ад 24.04.2009 N 19 (далей - СТБ 18001-2009 "Сістэмы кіравання аховай працы. Вымогі"), і інш.);
- іншыя нарматыўныя праўныя акты, рэгулёўныя грамадскія адносіны ў вобласці аховы працы (ч. 1 ст. 2 Закона пра ахову працы).
Кіраванне аховай працы ў арганізацыі ўжыццяўляе яе кіраўнік, у структурных падраздзяленнях арганізацыі - кіраўнікі структурных падраздзяленняў (п. 8 Міжгаліновых правілаў па ахове працы). Для арганізацыі працы па ахове працы, а таксама з мэтай ажыццяўлення кантролю за выкананнем заканадаўства пра ахову працы наймальнік павінен (на выбар):
- стварыць службу аховы працы;
- увесці ў штат пасаду адмыслоўца па ахове працы;
- ускласці адпаведныя абавязкі па ахове працы на ўпаўнаважаную наймальнікам службовую асобу;
- прыцягнуць юрыдычную асобу (або ІП), акрэдытаванае на аказанне паслуг у вобласці аховы працы (ч. 1 ст. 20 Закона пра ахову працы, ч. 1 ст. 227 ТК, ч. 1 п. 9 Міжгаліновых правілаў па ахове працы, п. 10 Тыпавога становішча пра службу аховы працы арганізацыі, зацверджанай пастановай Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь ад 30.09.2013 N 98 (далей - Тыпавое становішча пра службу аховы працы)).
Структура і колькасць службы аховы працы ўсталёўваюцца ў залежнасці ад (ч. 2 ст. 227 ТК, ч. 2 ст. 20 Закона пра ахову працы):
- колькасці працаўнікоў;
- характару і ступені небяспекі фактараў вытворчага асяроддзя і працоўнага працэсу;
- наяўнасці небяспечных выглядаў небяспечных вытворчых аб'ектаў, прац з падвышанай небяспекай.
У залежнасці ад колькасці працаўнікоў у арганізацыі наймальнік мае права або абавязаны стварыць службу па ахове працы, прыняць на працу адпаведных адмыслоўцаў (ч. 4, 5 ст. 20 Закона пра ахову працы, ч. 4 ст. 227 ТК).
Наймальнік абавязаны ўвесці пасады адмыслоўцаў па ахове працы ў арганізацыях вытворчай сферы пры колькасці працаўнікоў звыш 100 чалавек, а ў арганізацыях іншых сфер чыннасці - звыш 200 чалавек. Развязак пра патрэбу стварэння службы аховы працы ці прызначэнне адмыслоўца па ахове працы з меншай колькасцю працаўнікоў прымае наймальнік (ч. 4 ст. 227 ТК).
Пры меншай колькасці працаўнікоў наймальнік можа ўводзіць пасаду адмыслоўца па ахове працы ці ўскладаць адпаведныя абавязкі па ахове працы на ўпаўнаважаную ім службовую асобу, што мае патрэбную рыхтоўлю. У выпадку немагчымасці выканання абавязкаў адмыслоўца па ахове працы працаўнікамі арганізацыі наймальнік можа прыцягваць юрыдычную асобу (ІП), акрэдытаванае на аказанне паслуг у вобласці аховы працы (ч. 4 ст. 20 Закона пра ахову працы).
Законам пра ахову працы ўсталёўваецца, што вынятак са структуры арганізацыі службы аховы працы, скарачэнне пасады адмыслоўца па ахове працы дапушчаюцца толькі ў выпадках рэарганізацыі (ліквідацыі) арганізацыі, скарачэнні колькасці ці штата працаўнікоў (ч. 8 арт. 20 Закона пра ахову працы).
Пры нябытнасці ў арганізацыі інжынера па ахове працы яго абавязку ўскладаюцца ў адпаведнасці з заканадаўствам (прыкладам, у парадку сумяшчэнні) на іншага працаўніка пасля адпаведнай рыхтоўлі - навучання і праверкі ведаў. Абавязкі па ахове працы могуць быць ускладзены на намесніка кіраўніка арганізацыі, адказнага за арганізацыю прац па ахове працы (без усталявання сумяшчэння) (п. 21 Тыпавога становішча пра службу аховы працы, ч. 1 подп. 1.11 п. 1 Нарматываў колькасці адмыслоўцаў па ахове працы).
У арганізацыі павінны быць распрацаваны наступныя дакументы па ахове працы:
1. Становішча пра арганізацыю працы па ахове працы ці іншыя лакальныя нарматыўныя праўныя акты, якія ўсталёўваюць парадак узаемадзеяння службы з падраздзяленнямі, іх паўнамоцтвы, абавязкі, адказнасць і правы адпаведных службовых асоб і адмыслоўцаў арганізацыі ў развязку пытанняў аховай працы. Пры распрацоўцы становішча пра арганізацыю працы па ахове працы апроч Тыпавога становішча пра службу аховы працы варта паводзіцца СТБ 18001-2009 "Сістэмы кіравання аховай працы. Вымогі". У распрацоўцы сістэмы кіравання аховай працы бярэ ўдзел камісія па ахове працы, калі яна створана ў арганізацыі.
2. Пералік прафесій, пасад і выглядаў прац, на якія павінны быць распрацаваны інструкцыі па ахове працы (подп. 3.2 п. 3 Нарматываў колькасці адмыслоўцаў па ахове працы).
3. Пералік інструкцый па ахове працы з улікам зацверджанага штатнага раскладу арганізацыі (п. 11 Інструкцыі пра парадак распрацоўкі і прыняцця лакальных нарматыўных праўных актаў, што змяшчаюць вымогі па ахове працы для прафесій і (ці) асобных выглядаў прац (паслуг), зацверджанай Пастановай N 176 (далей - Інструкцыя пра прыняцці ЛНПА па ахове працы)).
Пералік інструкцый па ахове працы распрацоўваецца інжынерам па ахове працы (ці тварамі, на якіх ускладзены адпаведныя абавязкі) з удзелам кіраўнікоў структурных падраздзяленняў, службаў, галоўных адмыслоўцаў арганізацыі (галоўнага механіка, галоўнага тэхнолага, галоўнага энергетыка і іншых), службы арганізацыі працы і заробнай платы, аддзела кадраў.
Пералік інструкцый па ахове працы, у прыватнасці, маюць права распрацоўваць (п. 11 Інструкцыі пра прыняцце ЛНПА па ахове працы):
- служба аховы працы (адмысловец па ахове працы ці адмысловец, на якога ўскладзены адпаведныя абавязкі па ахове працы), або
- юрыдычныя асобы (ІП), акрэдытаваныя (акрэдытаваны) на аказанне паслуг у вобласці аховы працы, з удзелам кіраўнікоў структурных падраздзяленняў, службаў, галоўных адмыслоўцаў арганізацыі.
4. Інструкцыі па ахове працы (ч. 2 ст. 26 Закона пра ахову працы). Пры рыхтоўлі і прыняцці працадаўцамі інструкцый па ахове працы для прафесій і асобных выглядаў прац (паслуг) варта паводзіцца Інструкцыяй пра прыняцце ЛНПА па ахове працы. Забаронена ўлучаць у такую інструкцыю адпраўкавыя нормы на нарматыўныя праўныя акты (ч. 5 арт. 26 Закона пра ахову працы).
Інструкцыі па ахове працы распрацоўваюцца на падставе загадаў кіраўніка арганізацыі, у якіх усталёўваюцца тэрміны выканання прац і выканаўцы. Выканаўцамі могуць быць прызначаны кіраўнікі структурных падраздзяленняў арганізацыі (цэхаў, пляцовак, аддзелаў, лабараторый, кафедраў і іншых) з удзелам прафзвязаў (упаўнаважаных асоб па ахове працы працаўнікоў арганізацыі).
5. Дакументы па пытаннях навучаннем, стажаваннем, інструктажам, праверкай ведаў і іншых пытаннях, агаданых заканадаўствам пра ахову працы (подп. 11.3 п. 11 Тыпавога становішча пра службу аховы працы).
Агульныя становішчы пра парадак навучання, стажавання,
інструктажу і праверкі ведаў працоўных
па пытаннях аховай працы
Працадаўца абавязаны ўжыццяўляць навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў працаўнікоў па пытаннях аховай працы ва ўсталяваным парадку (п. 12 ст. 226 ТК).
Вызначэнне парадку навучання, стажавання, інструктажу і праверкі ведаў працоўных па пытаннях аховай працы аднесена да кампетэнцыі Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь (ч. 3 ст. 25 Закона пра ахову працы).
Агульны парадак усталяваны Інструкцыяй пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы.
У сваю чаргу працоўны абавязаны праходзіць ва ўсталяваным парадку навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы (п. 4 ст. 232 ТК, абз. 3 ч. 1 арт. 19 Закона пра ахову працы). Так, нароўні з іншымі вымогамі, што падаюцца да працоўных, яны абавязаны праходзіць навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы:
- пры эксплуатацыі, выкананні прац па наладцы, тэхнічнаму абслугоўванню і рамонту абсталявання (абз. 3 п. 99, п. 133 Міжгаліновых рэдагаваў па ахове працы);
- для допуску да выканання прац з ужываннем электраінструмента (п. 178 Міжгаліновых рэдагаваў па ахове працы);
- для допуску да выканання прац на дрэваапрацоўчым абсталяванні (п. 262 Міжгаліновых рэдагаваў па ахове працы);
- для допуску да выканання прац з хімічнымі рэчывамі (п. 266 Міжгаліновых рэдагаваў па ахове працы) і інш.
Працоўныя мае права ўявіць працадаўцу дакументы, што пацвярджаюць праходжанне навучання, інструктажу і праверкі ведаў па пытаннях аховай працы. Калі такія дакументы не пададзены, працадаўцы ўжыццяўляюць ва ўсталяваным парадку навучанне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы паказаных асоб, калі гэта патрэбна для выканання адпаведных выглядаў прац (паслуг) (п. 4 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Твары, што сумяшчаюць некалькі прафесій (пасад), праходзяць навучанне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы па асноўнай і якія сумяшчаюцца прафесіях (пасадам). Твары, што замяшчаюць часова адсутных працаўнікоў, дадаткова праходзяць навучанне і праверку ведаў па пытаннях аховай працы ў аб'ёме вымогаў па замяняных пасадах (прафесіям) (п. 6, 7 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы)
Арганізацыі, якія прыцягваюць да прац (аказанню паслуг) якія навучаюцца ўстаноў адукацыі, праводзяць іх інструктаж, стажаванне і праверку ведаў па пытаннях аховай працы ў агульнапрынятым парадку (п. 32 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Інструктаж па ахове працы
Працадаўца абавязаны ўжыццяўляць інструктаж працоўных па пытаннях аховай працы (п. 9 ст. 226 ТК, абз. 5 ч. 1 арт. 17 Закона пра ахову працы). У сваю чаргу працоўныя абавязаны праходзіць інструктаж па пытаннях аховай працы (п. 4 ст. 232 ТК, абз. 4 ч. 1 арт. 19 Закона пра ахову працы).
Парадак правядзення інструктажу па пытаннях аховай працы ўсталяваны Інструкцыяй пра навучанне, стажаванні, інструктажы і праверцы ведаў па пытаннях аховай працы, міжгаліновымі і галіновымі нарматыўна-праўнымі актамі па ахове працы (НПА).
Па характары і часе правядзення інструктаж па ахове працы дзеляць на (п. 45 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы):
- уступны.
- першы на працоўным месцы.
- паўторны.
- пазапланавы.
- мэтавы.
Наймальнік абавязаны не дапушчаць да працы (адхіліць ад працы) у адпаведны дзень (змену) працаўніка, які не прайшоў інструктаж па ахове працы (п. 2 ч. 2 ст. 49 ТК, абз. 6 ч. 2 ст. 17 Закона пра ахову працы).
Твары, што сумяшчаюць некалькі прафесій (пасад), праходзяць інструктаж (а таксама навучанне і праверку ведаў) па пытаннях аховай працы па асноўнай і якія сумяшчаюцца прафесіях (п. 6 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Інструктаж завяршаецца праверкай ведаў вуснага апытання ці з дапамогай тэхнічных сродкаў навучання, а таксама праверкай набытых навыкаў бяспечных метадаў і прыёмаў працы тварам, што праводзіў інструктаж (п. 60 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
У арганізацыі вядуцца часопісы рэгістрацыі інструктажаў па пытаннях аховай працы па дзвюх усталяваных формах (ч. 4 п. 47, ч. 1, 2 п. 61 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы, дадаткі 8, 4 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванні, інструктажы і праверцы ведаў па пытаннях аховай працы):
|
Выгляд інструктажу |
Выгляд часопіса, у якім рэгіструецца правядзенне і праходжанне інструктажу |
Нататкі |
|
Уступны |
Часопіс рэгістрацыі ўступнага інструктажу па ахове працы (дадатак 8 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванні, інструктажы і праверцы ведаў па пытаннях аховай працы) |
У мікраарганізацыях (абз. 3 ч. 1 ст. 3 Законы Рэспублікі Беларусь ад 01.07.2010 N 148-З "Пра падтрымку малога і сярэдняга прадпрыемніцтва" (далей - Закон пра падтрымку прадпрыемніцтва)) дапушчаецца рэгістрацыя ў часопісе рэгістрацыі інструктажу па ахове працы (дадатак 4 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванню, інструктажы і праверцы ведаў па пытаннях аховай працы) |
|
Першы |
Часопіс рэгістрацыі інструктажу па ахове працы (дадатак 4 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванні, інструктажы і праверцы ведаў па пытаннях аховай працы) |
|
|
Паўторны |
||
|
Пазапланавы |
||
|
Мэтавы |
Часопіс рэгістрацыі інструктажу па ахове працы (дадатак 4 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванні, інструктажы і праверцы ведаў па пытаннях аховай працы) |
Дапушчаецца рэгістрацыя ў асобным часопісе (форма не ўсталявана, можа выкарыстоўвацца форма часопіса рэгістрацыі інструктажу па ахове працы) |
Пацвярджаецца правядзенне і праходжанне інструктажу па ахове працы подпісамі асоб, што праводзілі і праходзілі інструктаж па ахове працы, у часопісах па ахове працы (ч. 1 п. 61 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Часопісы павінны быць пранумараваны, прашнураваны і змацаваны друкам. Часопіс рэгістрацыі ўступнага інструктажу засвядчаецца подпісам кіраўніка арганізацыі ці ўпаўнаважанага ім твару. Часопісы рэгістрацыі інструктажу па ахове працы, рэгістрацыі мэтавага інструктажу па ахове працы (у выпадку яго ўжывання) засвядчаюцца подпісам кіраўніка арганізацыі ці структурнага падраздзялення арганізацыі (ч. 1 п. 62 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
2.4.1. Уступны інструктаж па ахове працы
Дзеля забеспячэння аховы працы з працоўнымі праводзіцца ўступны інструктаж па ахове працы (уступны інструктаж) (ч. 1 п. 46 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы, п. 12 ст. 226 ТК).
Уступны інструктаж праводзіцца ў арганізацыі пры:
- прыёме працаўнікоў на сталую ці часовую працу;
- перакладзе працаўнікоў на іншую працу;
- удзеле ў вытворчым працэсе, прыцягненні да прац (аказанню паслуг) у арганізацыі ці на яе тэрыторыі, выкананні прац (аказанні паслуг) па заданні арганізацыі (па складзенай з арганізацыяй дамове);
- удзеле ў вытворчым працэсе ці выкананні прац на тэрыторыі арганізацыі камандзіраваных працаўнікоў іншых арганізацый (п. 4 ч. 1 ст. 54 ТК, п. 46 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы, подп. 10.3 п. 10 Тыпавых правілаў унутранага працоўнага распарадку, зацверджаных Пастановай Міністэрства працы Рэспублікі Беларусь ад 05.04.2000 N 46).
Праводзяць уступны інструктаж і распрацоўваюць яго праграму служба аховы працы, ці інжынер па ахове працы, ці адмысловец, намеснік кіраўніка арганізацыі, на якога ўскладзены гэтыя абавязкі. У мікраарганізацыях (абз. 3 ч. 1 ст. 3 Законы пра падтрымку прадпрыемніцтва) уступны інструктаж можа праводзіцца кіраўніком арганізацыі (ч. 2 п. 47 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Праграма ўступнага інструктажу распрацоўваецца з улікам асаблівасцяў чыннасці арганізацыі і сцвярджаецца кіраўніком арганізацыі. Тыпавы пералік пытанняў праграмай уступнага інструктажу па ахове працы, на падставе якой у арганізацыі распрацоўваецца ўласная праграма, утрымваецца ў дадатку 7 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы.
Пры наяўнасці ў арганізацыі пажарнай, газавыратавальнай і медычнай службаў у праграму ўступнага інструктажу могуць улучацца адпаведныя падзелы, па якіх уступны інструктаж праводзіцца працаўнікамі паказаных службаў (ч. 3 п. 47 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Рэгістрацыя ўступнага інструктажу ўжыццяўляецца ў часопісе рэгістрацыі ўступнага інструктажу па ахове працы па форме паводле дадатку 8 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы.
Пры тэрытарыяльнай падаленасці структурнага падраздзялення кіраўнік арганізацыі мае права ўскласці абавязкі па правядзенні ўступнага інструктажу на кіраўніка тэрытарыяльна выдаленага структурнага падраздзялення (п. 48 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы). У працоўнай дамове з кіраўніком філіяла можа ўтрымвацца ў тым ліку ўмова пра тое, што ён абавязаны рабіць захады па стварэнні бяспечных і спрыяльных для жыцця і здароўя ўмоў працы, што агадана кваліфікацыйнай характарыстыкай пасадзе кіраўніка (Выпуск 1 ЕКСД). У гэтым выпадку выдаецца загад, у якім паказваецца пра ўскладанне адпаведных абавязкаў, дапушчаецца паказаць катэгорыі працоўных, з якімі праводзіцца ўступны інструктаж па ахове працы, і інш.
Пры гэтым правядзенне і праходжанне ўступнага інструктажу рэгіструецца ў часопісе рэгістрацыі ўступнага інструктажу, які вядзецца ў выдаленым структурным падраздзяленні (ч. 4 п. 47, п. 48 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Першы інструктаж па ахове працы
Дзеля забеспячэння аховы працы з працоўнымі да пачатку працы праводзіцца першы інструктаж па ахове працы на працоўным месцы (першы інструктаж) (п. 49 - 52 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы, п. 12 ст. 226 ТК).
У адрозненне ад уступнага інструктажу, які праводзіцца з усімі працоўнымі, першы інструктаж можа не праводзіцца з некаторымі з іх.
Першы інструктаж, а таксама паўторны інструктаж могуць не праводзіцца з тварамі, якія не заняты на працах па мантажы, эксплуатацыі, наладцы, абслугоўванню і рамонту абсталяванні, выкарыстанню прылады, захоўванню і ўжыванню сыравіны і матэрыялаў (з выняткам прац з падвышанай небяспекай) (ч. 1 п. 55 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы)
Пералік прафесій і пасад працаўнікоў, якія вызваляюцца ад першага і паўторнага інструктажу, складаецца службай аховы працы з удзелам прафзвяза і сцвярджаецца кіраўніком арганізацыі (ч. 2 п. 55 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Пры складанні пераліку варта выходзіць з умоў працы працоўных па ўлучаных у яго пасадах і прафесіях і з таго, што першы і паўторны (а таксама пазапланавы і мэтавы) інструктажы праводзяцца наўпростым кіраўніком прац (начальнікам вытворчасці, майстрам цэха, пляцоўкі, інструктарам і інш.) (п. 59 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
У наш час выкананне практычна кожнай працы злучана з эксплуатацыяй абсталявання, выкарыстаннем прылад, ужываннем сыравіны і матэрыялаў. Таму ў шэрагу арганізацый такі пералік не складаецца.
Першы (а таксама паўторны) інструктаж праводзіцца наўпростым кіраўніком прац з працоўнымі:
- прынятымі на працу;
- перакладзенымі з аднаго падраздзялення ў іншае ці з аднаго аб'екта на іншай;
- якія ўдзельнічаюць у вытворчым працэсе, прыцягнутымі да прац (аказанню паслуг) у арганізацыі ці якія выконваюць працы (якія аказваюць паслугі) па заданні арганізацыі (па зняволенаму з арганізацыяй дамове);
- з працаўнікамі іншых арганізацый, у тым ліку камандзіраванымі, пры ўдзеле іх у вытворчым працэсе ці выкананні прац на тэрыторыі арганізацыі (п. 49, 50 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
З працаўнікамі іншых арганізацый, якія выконваюць працы на тэрыторыі арганізацыі, першы інструктаж праводзіць кіраўнік прац пры ўдзеле кіраўніка ці адмыслоўца арганізацыі, на тэрыторыі якой праводзяцца працы (п. 50 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы)
Першы інструктаж на працоўным месцы праводзіцца па зацверджанай кіраўніком арганізацыі праграме, складзенай з улікам асаблівасцяў вытворчасці (выкананых прац, робленых паслуг) і вымогаў нарматыўных праўных актаў па ахове працы, ці па інструкцыях па ахове працы для прафесій і (ці) выглядаў прац (паслуг) (п. 52 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Першы інструктаж праводзіцца індывідуальна з працаўніком ці з групай асоб, што абслугоўваюць аднатыпнае абсталяванне і ў межах агульнага працоўнага месца, з практычным паказам бяспечных прыёмаў і метадаў працы. Правядзенне першага інструктажу пацвярджаецца подпісамі асоб, што праводзілі і прайшлі інструктаж, у часопісе рэгістрацыі інструктажу па ахове працы па форме паводле дадатку 4 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы ці ў асабістай картцы па ахове працы (у выпадку яе ўжывання) па форме паводле дадатку 3 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванні, інструктажы і праверцы ведаў па пытаннях аховай працы. У гэтых дакументах паказваюцца назвы праграм першага інструктажу на працоўным месцы ці нумары інструкцый па ахове працы, па якіх праведзены інструктаж па ахове працы (п. 53 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Паўторны інструктаж па ахове працы
Паўторны інструктаж па ахове працы (паўторны інструктаж) праводзіцца дзеля забеспячэння аховы працы падчас працоўнай чыннасці з працоўнымі, з якімі праводзіўся першы інструктаж па ахове працы (п. 54, 55 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
У адрозненне ад першага інструктажу, які праводзіцца на працоўным месцы да пачатку працы (п. 49 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы), паўторны інструктаж праводзіцца падчас працы не радзей аднаго разу ў шэсць месяцаў па праграме першага інструктажу на працоўным месцы ці па інструкцыях па ахове працы для прафесій і (ці) асобных выглядаў прац (паслуг) (п. 54 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Службай аховы працы арганізацыі з удзелам прафзвяза можа быць складзены пералік прафесій і пасад працаўнікоў, якія вызваляюцца ад першага інструктажу на працоўным месцы і паўторнага інструктажу, які сцвярджаецца кіраўніком арганізацыі (ч. 2 п. 55 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Праводзяць паўторны інструктаж тыя ж твары, якія праводзяць першы інструктаж, а таксама пазапланавы і мэтавы інструктажы - наўпростыя кіраўнікі прац (начальнік вытворчасці, цэха, пляцоўкі, майстар, інструктар і іншыя службовыя асобы) (п. 59 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Правядзенне паўторнага інструктажу пацвярджаецца подпісамі асоб, што праводзілі і прайшлі інструктаж, у часопісе рэгістрацыі інструктажу па ахове працы па форме паводле дадатку 4 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы ці ў асабістай картцы па ахове працы (у выпадку яе ўжывання) па форме паводле дадатку 3 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы (п. 54 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Пазапланавы інструктаж па ахове працы
У адменных выпадках з працоўнымі праводзіцца пазапланавы інструктаж па ахове працы (далей - пазапланавы інструктаж) (п. 56 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Выпадкі, калі праводзіцца пазапланавы інструктаж:
- прыняцце новых нарматыўных праўных актаў, у тым ліку тэхнічных нарматыўных праўных актаў і лакальных нарматыўных праўных актаў, што змяшчаюць вымогі па ахове працы (НПА па ахове працы), ці занясенне змен і дадаткаў у іх;
- змена тэхналагічнага працэсу, замена ці мадэрнізацыя абсталявання, прылад і прылады, сыравіны, матэрыялаў і іншых фактараў, якія ўплываюць на бяспеку працы.
- парушэнне працоўнымі НПА па ахове працы, якое прывяло ці магло прывесці да аварыі, няшчаснаму выпадку на вытворчасці і іншым цяжкім наступствам;
- перапынкі ў працы па прафесіі (у пасады) больш за шэсць месяцаў;
- паступленне інфармацыі пра аварыі і няшчасныя выпадкі, што адбыліся ў аднапрофільных арганізацыях;
- па вымозе прадстаўнікоў органаў, упаўнаважаных на ажыццяўленне кантролю (нагляду), вышэйшых дзяржаўных органаў ці дзяржаўных арганізацый, службовай асобы арганізацыі, на якога ўскладзены абавязкі па арганізацыі аховы працы пры парушэнні НПА па ахове працы.
Пазапланавы інструктаж (як і першы) праводзіцца індывідуальна ці з групай асоб, што працуюць па адной прафесіі (пасады), якія выконваюць адзін выгляд прац (паслуг). Аб'ём і змест інструктажу вызначаюцца ў залежнасці ад прычын і акалічнасцяў, што выклікалі патрэбу яго правядзення (п. 57 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Пазапланавы інструктаж, як і першы, паўторны і мэтавы, праводзіць наўпросты кіраўнік прац (начальнік вытворчасці, цэха, пляцоўкі, майстар, інструктар і іншыя службовыя асобы) (п. 59 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Пазапланавы інструктаж дамэтна праводзіць на падставе загаду па асноўнай чыннасці, у якім паказваюцца прычына яго правядзення, пералік працаўнікоў з указаннем іх пасад, прафесій, якія павінны прайсці пазапланавы інструктаж, тэрмін яго правядзення, твар, адказны за правядзенне інструктажу, і да т. п.
Правядзенне пазапланавага інструктажу пацвярджаецца подпісамі асоб, што праводзілі і прайшлі інструктаж, у часопісе рэгістрацыі інструктажу па ахове працы па форме паводле дадатку 4 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы ці ў асабістай картцы па ахове працы (у выпадку яе ўжывання) па форме паводле дадатку 3 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванні, інструктажы і праверцы ведаў па пытаннях аховай працы. Пры рэгістрацыі пазапланавага інструктажу ў гэтым часопісе паказваецца прычына яго правядзення (п. 61 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Мэтавы інструктаж па ахове працы
Мэтавы інструктаж па ахове працы (мэтавы інструктаж) праводзіцца з працоўнымі до пачатку выканання імі адменных выглядаў прац, а таксама пры правядзенні экскурсій у арганізацыі - з наведнікамі (п. 58 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Мэтавы інструктаж праводзіцца пры:
- выкананні разавых прац, не злучаных з простымі абавязкамі па спецыяльнасці (гружэнне, разгрузка, прыбіранне тэрыторыі і іншыя);
- ліквідацыі наступстваў аварый, стыхійных бедстваў і катастроф;
- вытворчасці прац, на якія афармляецца ўбор-допуск. Убор-допуск вызначае месца (месцы) правядзенні прац з падвышанай небяспекай (агнявыя працы на часовых працоўных месцах, працы на даху будынкаў, у рэзервуарах, студнях, падземных збудаваннях і іншыя), іх змест, умовы бяспечнага выканання, рыхтавальныя імпрэзы (выкананыя до пачаткі вытворчасці прац), час пачаткі і сканчэнні прац, кіраўніка прац, склад выканаўцаў і асоб, адказных за выкананне гэтых прац. Убор-допуск запаўняецца па форме паводле дадатку да Міжгаліновых правілаў па ахове працы (п. 18, ч. 1 п. 19 Міжгаліновых рэдагаваў па ахове працы).
Мэтавы інструктаж, як і першы, паўторны, пазапланавы інструктажы, праводзіць наўпросты кіраўнік прац (начальнік вытворчасці, цэха, пляцоўкі, майстар, інструктар і іншыя службовыя асобы) (п. 59 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Правядзенне мэтавага інструктажу пацвярджаецца подпісамі асоб, што праводзілі і прайшлі інструктаж, у часопісе рэгістрацыі інструктажу па ахове працы па форме паводле дадатку 4 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы (у гэтым выпадку ў часопісе паказваецца прычына яго правядзення) ці ў асабістай картцы па ахове працы (у выпадку яе ўжывання) па форме паводле дадатку 3 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванні, інструктажы і праверцы ведаў па пытаннях аховай працы. У выпадку выканання прац па ўборы-допуску адзнака пра правядзенне мэтавага інструктажу вырабляецца ва ўборы-допуску (п. 61 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Навучанне па пытаннях аховай працы кіраўнікоў,
адмыслоўцаў і працоўных па прафесіях працоўных
Працадаўца абавязаны забяспечыць навучанне працоўных па пытаннях аховай працы (п. 12 ст. 226 ТК, абз. 5 ч. 1 арт. 17 Закона пра ахову працы).
Адной з мэт навучання працоўных па пытаннях аховай працы з'яўляецца рыхтоўля іх да наступнай праверкі ведаў па пытаннях аховай працы. Таму арганізоўваць навучанне па пытаннях аховай працы варта для працоўных, пасады і прафесіі якіх павінны быць улучаны ў адпаведныя пералікі:
- пералік пасад кіраўнікоў і адмыслоўцаў, асобных катэгорый працоўных, якія павінны праходзіць праверку ведаў па пытаннях аховай працы;
- пералік прафесій працоўных, якія павінны праходзіць праверку ведаў па пытаннях аховай працы (ч. 2 п. 27, п. 38 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Працаўнікі, якія не прайшлі праверку ведаў па пытаннях аховай працы, не дапушчаюцца да працы (адхіляюцца ад працы) (п. 2 ч. 2 ст. 49 ТК).
Працаўнікі, якія сумяшчаюць некалькі прафесій (пасад), праходзяць навучанне і праверку ведаў па пытаннях аховай працы па асноўнай і якія сумяшчаюцца прафесіях (пасадам). Працаўнікі, якія замяшчаюць часова адсутных працаўнікоў, праходзяць навучанне і праверку ведаў у аб'ёме вымогаў па замяняных пасадах (прафесіям) (п. 6, 7 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Навучанне кіраўнікоў, адмыслоўцаў і працоўных па пытаннях аховай працы праводзіцца ў адпаведнасці з Кодэксам Рэспублікі Беларусь пра адукацыю (далей - Кодэкс пра адукацыю) і іншымі нарматыўнымі праўнымі актамі (ч. 1 п. 15, ч. 1 п. 33 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Працадаўца мае права арганізаваць навучанне па пытаннях аховай працы наўпроста ў арганізацыі і па-за ёй рознымі спосабамі:
- шляхам кірунку працоўных на навучальныя курсы мэтавага прызначэння ў інстытуцыі дадатковай адукацыі сталых, іншыя інстытуцыі адукацыі, іншыя арганізацыі, якім у адпаведнасці з заканадаўствам пададзена права ўжыццяўляць адукацыйную чыннасць, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы дадатковай адукацыі сталых (прыкладам, у навукова-адукацыйны цэнтр аховы працы і прамысловай бяспекі ДУА "Рэспубліканскі інстытут найвысокай школы" і інш.);
- арганізаваць навучанне з дапамогай кампутарных праграм;
- падаць працоўным матэрыялы для самастойнага навучання;
- скіраваць працоўнага на семінар і да т. п.
Убору з гэтымі спосабамі наймальнік мае права скіраваць працаўніка для праходжання прафесійнай рыхтоўлі, падвышэння кваліфікацыі, перарыхтоўлі па пытаннях аховай працы ў інстытуцыі дадатковай адукацыі сталых, іншыя інстытуцыі адукацыі, іншыя арганізацыі, якім у адпаведнасці з заканадаўствам пададзена права ўжыццяўляць адукацыйную чыннасць, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы дадатковай адукацыі сталых (ст. 220-1 ТК).
Пэўны спосаб навучання працоўных па пытаннях аховай працы вызначаецца наймальнікам.
Навучанне па пытаннях аховай працы можа быць арганізавана як у працоўнае, гэтак і ў непрацоўны час; як па месцы знаходжання працадаўцы, гэтак і ў іншай мясцовасці. Пры гэтым калі прымалы ці скіравальны бок сплачвае сілкаванне камандзіраванага, то ў гэтым выпадку яму выплачваюцца суткавыя ў памеры 50 адсоткаў ад усталяванай нормы незалежна ад таго, колькі раз на дзень за кошт прымалага ці скіравальнага боку сілкаваўся камандзіраваны працаўнік - адзін, два ці тры (подп. 4.3 п. 4 Інструкцыі пра парадак і памеры пакрыцця выдаткаў пры службовых камандзіроўках у межах Рэспублікі Беларусь, зацверджанай Пастановай Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь ад 12.04.2000 N 35).
На працаўнікоў, скіраваных наймальнікам на прафесійную рыхтоўлю (перарыхтоўлю), падвышэнне кваліфікацыі ў дзённай і завочнай формах навучання, шырацца гарантыі, агаданыя ТК і Становішчам пра гарантыях працаўнікам, якія скіроўваюцца наймальнікам на прафесійную рыхтоўлю, перарыхтоўлю, падвышэнне кваліфікацыі і стажаванне, зацверджанай Пастановай Рады Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 24.01.2008 N 101 (далей - Становішча пра гарантыі):
1. За працаўнікамі, скіраванымі наймальнікам на перарыхтоўлю ў завочнай форме навучання, захоўваецца сярэдняя заробная плата па месцы працы на час знаходжання іх на сесіі (абз. 3 ч. 1 п. 2 Становішчы пра гарантыі).
2. За працаўнікамі, скіраванымі на перарыхтоўлю, падвышэнне кваліфікацыі ў дзённай форме навучання, захоўваецца пасада і сярэдні заробак па месцы працы на ўвесь перыяд праходжання імі навучанні (ст. 102 ТК, абз. 2 ч. 1 п. 2 Становішчы пра гарантыі).
3. Працаўнікам, прынятым на працу і не якія маюць кваліфікацыі (разраду, класа, катэгорыі) па патрэбнай арганізацыі прафесіі, пры кірунку іх на прафесійную рыхтоўлю, перарыхтоўлю ў дзённай форме навучання цягам перыяду навучання выплачваецца заробная плата з разліку не менш за тарыфную стаўку першага разраду, усталяваную Ўрадам Рэспублікі Беларусь для аплаты працы працаўнікоў бюджэтных арганізацый і іншых арганізацый, што атрымваюць субсідыі, працаўнікі якіх прыраўнаваны па аплаце працы да працаўнікоў бюджэтных арганізацый (ч. 2 п. 2 Становішчы пра гарантыі).
4. Працаўнікам, скіраваным на падвышэнне кваліфікацыі ў дзённай форме навучання ў іншы населены пункт, выплачваюцца суткавыя па ўсталяваных нормах камандзіраваных выдаткаў цягам першага месяца навучанні, на працягу астатняга перыяду навучанні - стыпендыя ў памеры 0,5 тарыфнага аклада (стаўкі) у месяц (п. 3 Становішчы пра гарантыі).
5. Кіраўнікам і адмыслоўцам, скіраваным на перарыхтоўлю ў завочнай форме навучання ў іншы населены пункт, выплачваюцца суткавыя до 60 каляндарных дзён па ўсталяваных нормах камандзіраваных выдаткаў цягам кожнага навучальнага года сумерна працягласці навучання ў перыяд знаходжання працаўнікоў на сесіях (п. 4 Становішчы пра гарантыі).
6. Працаўнікам, скіраваным на навучанне ў іншы населены пункт, пакрываюцца выдаткі на найманне жылога памяшкання і праезд да месца навучання і назад (п. 6, 7 Становішчы пра гарантыі).
У загадзе па асабовым складзе пра кірунак працаўніка на курсы падвышэння кваліфікацыі паказваюцца: пасада, прозвішча, імя, імя па бацьку працаўніка, выгляд курсаў падвышэння кваліфікацыі, назва арганізацыі, у якой праводзяцца курсы, перыяд навучання і інш.
Арганізацыі, якія прыцягваюць да прац (аказанню паслуг) якія навучаюцца ўстаноў адукацыі, праводзяць іх навучанне ў адпаведнасці з Інструкцыяй пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы (п. 31, 32 Інструкцыі пра навучанне, стажаванні, інструктажы і праверцы ведаў па пытаннях аховай працы).
Стажаванне адмыслоўцаў і працоўных перад допускам
да самастойнай працы
Стажаванне адмыслоўцаў
Стажаванне на працоўным месцы перад допускам да самастойнай працы праводзіцца з мэтай забеспячэння выканання вымогаў заканадаўства пра ахову працы (ч. 3 ст. 25 Закона пра ахову працы).
Заканадаўча замацаваны шэраг вызначэнняў тэрміна "стажаванне", а некаторыя з іх склаліся на практыцы. Стажаванне праводзіцца, у прыватнасці:
- дзеля пацверджання прафесійнай прыдатнасці некаторых катэгорый працоўных (п. 1 арт. 9 Закона Рэспублікі Беларусь ад 30.12.2011 N 334-З "Пра адвакатуру і адвакацкую чыннасць у Рэспубліцы Беларусь" і інш.);
- у якасці адукацыйнай праграмы - дзеля асваення кіроўнымі працаўнікамі і адмыслоўцамі новых метадаў, тэхналогій і элементаў прафесійнай чыннасці (п. 5 ст. 242 Кодэксы пра адукацыю);
- стажаванне некаторых катэгорый працоўных і адмыслоўцаў на працоўным месцы з мэтай забеспячэння вымогаў па ахове працы перад допускам да самастойнай працы (п. 23, 37 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы). Для кіраўнікоў стажаванне на працоўным месцы заканадаўствам не агадана.
Так, перад допускам да самастойнай працы пры патрэбе праходзяць стажаванне па занятай пасадзе адмыслоўцы, прынятыя ці перакладзеныя на працы:
- злучаныя з вядзеннем тэхналагічных працэсаў;
- злучаныя з эксплуатацыяй, выпрабаваннем, наладкай і рамонтам абсталявання, камунікацый, будынкаў і збудаванняў;
- занятыя на падземных працах.
Пералік пасад адмыслоўцаў, якія павінны праходзіць стажаванне, сцвярджае наймальнік (ч. 2 п. 37 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы). Працягласць стажавання мяркуем магчымым паказаць у пераліку ў днях у выглядзе дыяпазону, а пэўную працягласць стажавання паказваць у загадзе пра прыём ці пераклад у залежнасці ад кваліфікацыі адмыслоўца. Пералік, зазвычай, падрыхтоўваецца тварам, адказным за ахову працы ў арганізацыі, і сцвярджаецца наймальнікам. Цверджанне можа выяўляцца ў прастаўленні грыфа цверджання ці ў выданні загаду па асноўнай чыннасці пра цверджанне пераліку.
Праводзіць стажаванне адмыслоўцаў службовая асоба, што прызначаецца загадам кіраўніка арганізацыі. Заканадаўствам не ўсталяваны вымогі да гэтай службовай асобы. Гэта можа быць, да прыкладу, наўпросты кіраўнік працаўніка. У заканадаўстве не ўтрымваецца вымогаў пра ўсталяванне даплат ці наддаткаў за кіраўніцтва стажаваннем адмыслоўца, аднак магчымасць іх усталявання можа быць агадана лакальнымі нарматыўнымі актамі арганізацыі, да прыкладу становішчам пра аплату працы, ці пры яго нябытнасці - загадам пра прызначэнне службовай асобы, адказнага за стажаванне адмыслоўца (кіраўніка стажавання). Мяркуем магчымым уключыць умову пра стажаванне ў загад пра прыём працаўніка на працу (перакладзе на іншую працу). У загадзе ў часткі праходжання стажавання трэба паказаць пэўную працягласць стажавання, пасаду кіраўніка стажавання і да т. п.
Пры немагчымасці забяспечыць у мікраарганізацыях праходжанне адмыслоўцамі стажавання дапушчаецца яе праходжанне ў іншай арганізацыі, што выконвае аналагічныя выгляды прац (п. 37 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Правядзенне і праходжанне стажавання пацвярджаецца подпісамі кіраўніка стажавання і адмыслоўца, які прайшоў стажаванне, у часопісе рэгістрацыі інструктажу па ахове працы па форме паводле дадатку 4 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы ці ў асабістай картцы па ахове працы (у выпадку яе ўжыванні) па форме згодна дадатку 3 да Інструкцыі пра навучанні, стажаванню, інструктажы і праверцы ведаў па пытанням аховы працы (п. 61 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Заканадаўства не патрабуе ад працадаўцы выдаваць у дачыненні адмыслоўцаў якія-небудзь асобныя дакументы для допуску да працы пасля праходжання стажавання. У звязку з гэтым мяркуем, што да самастойнай працы адмыслоўцы дапушчаюцца пасля афармлення правядзення і праходжання стажавання ў часопісе рэгістрацыі інструктажу па ахове працы ці ў асабістай картцы па ахове працы (у выпадку яе ўжывання).
Стажаванне працоўных
Перад допускам да самастойнай працы абавязкова праходзяць стажаванне працоўныя:
- прынятыя ці перакладзеныя на працы з падвышанай небяспекай;
- мелыя перапынак у выкананні прац з падвышанай небяспекай больш за 1 год (п. 23 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Працоўныя, якія выконваюць працы з падвышанай небяспекай, дапушчаюцца да самастойнай працы пасля праверкі ведаў па пытаннях аховай працы, якая ідзе за стажаваннем.
Адзначым, што пры выкананні прац з падвышанай небяспекай галіновыя інструкцыі абавязваюць наймальнікаў праводзіць стажаванне працаўнікоў на працоўным месцы пры выкананні тых ці іншых выглядаў прац (п. 5 Парадку навучання, інструктажу і праверкі ведаў працаўнікоў па пытаннях аховай працы, зацверджанай Загадам Міністэрства жыллёва-камунальнай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь ад 13.12.2005 N 185, п. 29 Інструкцыі навучання бяспечным метадам і прыёмам працы, правядзення інструктажу і праверкі ведаў па пытаннях аховай працы працаўнікоў арганізацый сістэмы Міністэрства архітэктуры і будавання Рэспублікі Беларусь, зацверджанай Пастановай Міністэрства архітэктуры і будавання Рэспублікі Беларусь ад 20.09.2004 N 22 (далей - Інструкцыя па ахове працы працаўнікоў арганізацый сістэмы Минархитектуры), і інш.).
Пры немагчымасці забяспечыць у мікраарганізацыях праходжанне працоўнымі стажавання дапушчаецца яе праходжанне ў іншай арганізацыі, дзе ёсць аналагічныя прафесіі, выконваюцца аналагічныя выгляды прац (ч. 2 п. 24 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Пералік прафесій працоўных, якія павінны праходзіць стажаванне, з улікам вымогаў адпаведных галіновых нарматыўных праўных актаў сцвярджае наймальнік. У пераліку ўсталёўваецца працягласць стажавання, якое залежыць ад кваліфікацыі працоўных і выглядаў выкананых імі прац, але не менш за 2 працоўных дзён (п. 25 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы). Пры вызначэнні працягласці стажавання мяркуем магчымым паказаць у пераліку дыяпазон у днях. Развязак пытання пра працягласць стажавання пэўнага працаўніка павінен залежаць ад яго кваліфікацыі.
Падчас стажавання працоўныя выконваюць працу пад кіраўніцтвам прызначаных загадам (дырэктывай) кіраўніка арганізацыі майстроў, брыгадзіраў, інструктараў і высокакваліфікаваных працоўных, мелых стаж практычнай працы па дадзенай прафесіі ці выглядзе прац не менш за тры гады. За кіраўніком стажавання можа быць замацавана не больш за дзвюх працоўных. Кіраўнікі стажавання і працоўныя, якія праходзяць стажаванне, павінны быць азнаёмлены з загадам (дырэктывай) пра праходжанне стажавання (ч. 1 п. 24 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы). У заканадаўстве не ўтрымваецца вымогаў пра ўсталяванне даплат ці наддаткаў за кіраўніцтва стажаваннем працоўных, аднак магчымасць іх усталявання можа быць агадана лакальнымі нарматыўнымі актамі арганізацыі, да прыкладу становішчам пра аплату працы, ці пры яго нябытнасці - загадам пра прызначэнне кіраўніка стажавання.
Мяркуем магчымым улучаць звесткі пра правядзенне стажавання ў загады пра прыём на працу, пераклад на іншую працу працоўных. У такім загадзе варта паказаць пэўную працягласць стажавання, кіраўніка стажавання і да т. п.
Да самастойнай працы працоўныя дапушчаюцца кіраўніком арганізацыі (структурнага падраздзялення) пасля праходжання стажавання. Допуск можа быць аформлены адным са спосабаў:
- запіс у часопісе рэгістрацыі інструктажу па ахове працы (дадатак 4 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванні, інструктажы і праверцы ведаў па пытаннях аховай працы).
- выданне загаду (дырэктывы) пра допуск да працы на падставе дакладной запіскі кіраўніка стажаванні пра яе праходжанне (п. 30 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
На практыцы найчасцей уносіцца запіс у часопіс, а асобны загад не выдаецца.
Пры афармленні загаду пра допуск да працы ў ім варта паказаць дату допуску да працы і да т. п. Падставай для выдання такога загаду можа быць загад пра правядзенне стажавання, загад пра прыём на працу з умовай пра правядзенне стажавання. Мяркуем, што такі загад павінен ставіцца да загадаў па асабовым складзе.
Праверка ведаў (у тым ліку пазачарговая) па пытаннях
аховы працы кіраўнікоў, адмыслоўцаў і працоўных
Праверка ведаў працоўных па пытаннях аховай працы (праверка ведаў) - абавязковае звяно ў арганізацыі працы па ахове працы (арт. 25 Закона пра ахову працы). Праверка ведаў працоўных вырабляецца камісіямі для праверкі ведаў працоўных па пытаннях аховай працы (камісіі для праверкі ведаў) (ч. 5 арт. 25 Закона пра ахову працы). Таксама праходжанне працоўнымі праверкі ведаў па пытаннях аховай працы дапушчаецца ў адпаведных камісіях устаноў адукацыі пасля сканчэння іх навучання па пытаннях аховай працы (ч. 6 арт. 25 Закона пра ахову працы).
Праверка ведаў ідзе за навучаннем па пытаннях аховай працы і стажаваннем, але праводзіцца не для ўсіх працоўных, а толькі доўжачы тых, якія абавязаны праходзіць праверку ведаў у адпаведнасці з вымогамі нарматыўных праўных актаў.
У некаторых выпадках праводзяцца пазачарговыя праверкі ведаў.
Усталяваны парадак правядзення праверкі ведаў і допуску да працы пасля яе праходжання.
Кіраўнікі і адмыслоўцы, якія праходзяць
праверку ведаў
Праверку ведаў праходзяць кіраўнікі і адмыслоўцы, асобныя катэгорыі працоўных, пасадзе якіх улучаюцца ў зацверджаны наймальнікам пералік пасад кіраўнікоў і адмыслоўцаў, якія павінны праходзіць праверку ведаў па пытаннях аховай працы (п. 38 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Пералік складаецца ў арганізацыі на падставе тыпавога пераліку пасад кіраўнікоў і адмыслоўцаў, асобных катэгорый працоўных, якія павінны праходзіць праверку ведаў па пытаннях аховай працы (дадатак 6 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванні, інструктажы і праверцы ведаў па пытаннях аховай працы). У прыватнасці, у пералік, што складаецца ў арганізацыі, могуць быць улучаны пасадзе:
- кіраўнікоў і намеснікаў кіраўнікоў структурных падраздзяленняў арганізацый, у службовыя абавязкі якіх уваходзяць пытанні аховай працы па адпаведных кірунках чыннасці (галоўны інжынер, які кіруе складам, які кіруе майстэрні, майстар і інш.);
- адмыслоўцаў структурных падраздзяленняў, якія наўпроста злучаны з правядзеннем прац на вытворчых пляцоўках, што ажыццяўляюць кантроль за тэхнічным станам машын, механізмаў, будынкаў і збудаванняў, правядзеннем тэхналагічных працэсаў (інжынер-канструктар, інжынер-механік і інш.);
- адмыслоўцаў службаў аховы працы;
- асоб, што працуюць па грамадзянска-праўных дамовах (калі гэта трэба пры выкананні адпаведных выглядаў прац, паслуг);
- чальцоў камісіі для праверкі ведаў па пытаннях аховай працы і інш.
Праверка ведаў працаўнікоў паводле пераліку праводзіцца пасля праходжання імі навучання па навучальных планах і праграмах, складзеных на падставе тыпавога пераліку пытанняў для навучання і праверкі ведаў па пытаннях аховай працы кіраўнікоў і адмыслоўцаў паводле дадатку 5 да Інструкцыі пра навучанні, стажаванню, інструктажы і праверцы ведаў па пытанням аховы працы (п. 35 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Працоўныя па некаторых пасадах кіраўнікі і адмыслоўцы праходзяць праверку ведаў штогод, што ўсталявана галіновымі НПА па ахове працы для некаторых галін, такімі як:
- п. 44 Інструкцыі па аховы працы працаўнікоў арганізацый сістэмы Минархитектуры;
- п. 3 Міжгаліновай тыпавой інструкцыі па ахове працы пры выкананні прац па абслугоўванні і рамонце будынкаў і збудаванняў, зацверджанай Пастановай Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь ад 27.12.2007 N 186, і інш.
Праверка ведаў вырабляецца камісіямі для праверкі ведаў (ч. 5 арт. 25 Закона пра ахову працы).
Усталяваны парадак правядзення праверкі ведаў і допуску да працы пасля яе праходжання.
Працоўныя, якія праходзяць праверку ведаў
Праверку ведаў праходзяць працоўныя, якія выконваюць працы з падвышанай небяспекай, а таксама занятыя на аб'ектах, паднаглядных органам, упаўнаважаным на ажыццяўленне кантролю (нагляду) (да прыкладу, органаў Госпромнадзора і інш.) (ч. 1 п. 27 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Прафесіі такіх працоўных улучаюцца ў пералік прафесій працоўных, якія павінны праходзіць праверку ведаў па пытаннях аховай працы (ч. 2 п. 27 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы). Гэты пералік распрацоўваецца ў арганізацыі на падставе тыпавога пераліку прац з падвышанай небяспекай (дадатак 1 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы) і вымогаў адпаведных нарматыўных праўных актаў. Нарматыўныя праўныя акты, што выкарыстоўваюцца пры складанні пераліку прафесій працоўных, якія павінны праходзіць праверку ведаў па пытаннях аховай працы, - гэта правілы аховы працы, зацверджаныя для выканання асобных выглядаў прац з падвышанай небяспекай (Міжгаліновыя правілы па ахове працы пры тэрмічнай апрацоўцы металаў, зацверджаныя Пастановай Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь, Міністэрства прамысловасці Рэспублікі Беларусь ад 29.07.2005 N 99/9; Правілы аховы працы пры працы на вышыні, зацверджаныя Пастановай Міністэрства працы Рэспублікі Беларусь ад 28.04.2001 N 52, і да т. п.).
Праверка ведаў вырабляецца пасля праходжання стажавання працоўных:
- прынятых ці перакладзеных на працы з падвышанай небяспекай;
- мелых перапынак у выкананні прац з падвышанай небяспекай больш за 1 год (п. 23 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Працаўнікі пры сумяшчэнні некалькіх прафесій (пасад) дадаткова павінны прайсці праверку ведаў па пытаннях аховай працы па асноўнай і якая сумяшчаецца прафесіях (пасадам), калі праверка ведаў агадана адпаведнымі нарматыўнымі праўнымі актамі для выканання адпаведных выглядаў прац (п. 6 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Твары, што замяшчаюць часова адсутных працаўнікоў, дадаткова праходзяць навучанне і праверку ведаў па пытаннях аховай працы ў аб'ёме вымогаў, агаданых нарматыўнымі праўнымі актамі па замяняных пасадах (прафесіям) (п. 7 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Праверка ведаў вырабляецца камісіямі для праверкі ведаў (ч. 5 арт. 25 Закона пра ахову працы).
Усталяваны парадак правядзення праверкі ведаў і допуску да працы пасля яе праходжання.
Пазачарговыя праверкі ведаў
Пазачарговыя праверкі ведаў працоўных па пытаннях аховай працы праводзяцца:
- па вымозе прадстаўнікоў органаў, упаўнаважаных на ажыццяўленне кантролю (нагляду), кіраўніка арганізацыі (структурнага падраздзялення арганізацыі) ці службовай асобы арганізацыі, адказнай за арганізацыю аховы працы, пры парушэнні працоўнымі вымогаў па ахове працы, якія могуць прывесці ці прывялі да аварыі, няшчаснаму выпадку на вытворчасці і іншым цяжкім наступствам (п. 29, абз. 4, 5 п. 43 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы, подп. 11.2 п. 11 Становішчы пра камісію арганізацыі для праверкі ведаў працоўных па пытаннях аховай працы, зацверджанай Пастановай N 210 (далей - Становішча пра камісію для праверкі ведаў)).
- у выпадках уводу ў эксплуатацыю новых (рэканструяваных) вытворчых аб'ектаў, укаранення і ўжывання новых тэхналагічных працэсаў, сыравіны і матэрыялаў (подп. 11.1 п. 11 Становішчы пра камісію для праверкі ведаў).
Усталяваны дадатковыя падставы для пазачарговых праверак ведаў кіраўнікоў і адмыслоўцаў:
- пры перакладзе іх на іншае месца працы ці прызначэнні на пасаду, дзе патрабуюцца дадатковыя веды па ахове працы;
- пры прыняцці актаў заканадаўства, што змяшчаюць вымогі па ахове працы, выкананне якіх уваходзіць у іх службовыя абавязкі. Пры гэтым ужыццяўляецца праверка ведаў толькі дадзеных актаў заканадаўства;
- пры перапынку ў працы ў дадзенай пасадзе больш за адзін год (п. 43 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Дата і месца правядзення праверкі ведаў па пытаннях аховай працы працоўных усталёўваюцца па дамоўленасці бакоў да пачатку прац (аказанні паслуг).
Пазачарговыя праверкі ведаў вырабляюцца камісіямі для праверкі ведаў (ч. 5 арт. 25 Закона пра ахову працы).
Усталяваны агульны парадак правядзення праверкі ведаў і допуску да працы пасля яе праходжання.
Правядзенне праверкі ведаў і допуск да працы
Апавясціць працоўных пра дату і месца правядзення праверкі ведаў наймальнік абавязаны не познае чым за 15 дзён. Спосаб і форма апавяшчэння заканадаўствам не агаданы (п. 9 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы). Да прыкладу, гэта можа быць азнаямленне пад роспіс са спісам працаўнікоў, якія скіроўваюцца ў камісію для праверкі ведаў па пытаннях аховай працы (калі ў арганізацыі створана камісія для праверкі ведаў); з загадам пра кірунак працаўніка на праверку ведаў (калі ў арганізацыі не створана такая камісія і працаўнік скіроўваецца, да прыкладу, у камісію мясцовага выканаўчага і распарадчага органа) і да т. п.
Праверка ведаў па пытаннях аховай працы ў арганізацыі праводзіцца ў індывідуальным парадку шляхам вуснага апытання ці з ужываннем кампутарнай тэхнікі ў аб'ёме вымогаў НПА па ахове працы, выкананне якіх уваходзіць у абавязкі працоўнага (п. 10 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы). Тыпавы пералік пытанняў для навучання і праверкі ведаў па пытаннях аховай працы кіраўнікоў і адмыслоўцаў утрымваецца ў дадатку 5 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы. На падставе дадзенага тыпавога пераліку распрацоўваюцца квіткі для праверкі ведаў кіраўнікоў і адмыслоўцаў. Квіткі для праверкі ведаў працоўных па працоўных прафесіях распрацоўваюцца на грунце вымогаў па ахове працы для прафесій і асобных выглядаў прац (паслуг), якія змяшчаюцца ў ЛНПА па ахове працы. Квіткі сцвярджаюцца кіраўніком арганізацыі (п. 13, 14 Становішчы пра камісію для праверкі ведаў).
Праверка ведаў вырабляецца камісіяй для праверкі ведаў (ч. 5 арт. 25 Закона пра ахову працы).
Кіраўнікам і адмыслоўцам, якія прайшлі праверку ведаў, выдаецца пасведчанне па ахове працы, форма якой усталявана дадаткам 2 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванні, інструктажы і праверцы ведаў па пытаннях аховай працы (п. 42 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Працоўным па прафесіях працоўных запіс пра праходжанне праверкі ведаў уносіцца ў пасведчанне па ахове працы па форме паводле дадатку 2 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы і ў асабістую картку па ахове працы (калі яна ўжываецца) па форме згодна дадатку 3 да Інструкцыі пра навучанні, стажаванню, інструктажы і праверцы ведаў па пытанням аховы працы (ч. 1 п. 28 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Працоўныя, не мінулыя праверку ведаў па пытаннях аховай працы ва ўсталяваны тэрмін з прычыны хваробы, водпуску ці па іншай паважлівай прычыне, праходзяць праверку ведаў цягам месяца з дня выйсця на працу (ч. 5 п. 11 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Паўторная праверка ведаў абавязковая для кіраўнікоў, адмыслоўцаў і працоўных, пасады і прафесіі якіх улучаны ў адпаведныя пералікі, калі яны не прайшлі праверку ведаў па пытаннях аховай працы (паказалі нездавальняльныя веды, не з'явіліся на праверку ведаў без паважлівай прычыны) (п. 11 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Да заканчэння дзеяння вынікаў папярэдняй праверкі ведаў па пытаннях аховай працы працоўныя, не мінулыя праверку ведаў па пытаннях аховай працы ў камісіях (якія паказалі нездавальняльныя веды, што не з'явіліся на праверку ведаў без паважлівай прычыны), падлягаюць паўторнай праверцы ведаў па пытаннях аховай працы ў месячны тэрмін (ч. 1 п. 11 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
Працаўнікі, якія не прайшлі праверку ведаў па пытаннях аховай працы, не дапушчаюцца да працы (адхіляюцца ад працы) (ч. 3, 4 п. 11 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы, п. 2 ч. 2 ст. 49 ТК).
Допуск працоўных да самастойнай працы пасля паспяховага праходжання праверкі ведаў па пытаннях аховай працы ўжыццяўляецца кіраўніком арганізацыі (структурнага падраздзялення) і афармляецца загадам, дырэктывай. Калі праверка ведаў праводзілася пасля праходжання стажавання, запіс пра праходжанне стажавання і допуск да працы ўносіцца ў часопіс рэгістрацыі інструктажу па ахове працы па форме паводле дадатку 4 да Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы (п. 30 Інструкцыі пра навучанне, стажаванне, інструктаж і праверку ведаў па пытаннях аховай працы).
У дачыненні кіраўнікоў і адмыслоўцаў вымога пра афармленне загадам, дырэктывай допуску да працы пасля праходжання праверкі ведаў не ўсталявана заканадаўствам. Мяркуем, што падставай для допуску адмыслоўцаў да самастойнай працы пасля праходжанні праверкі ведаў могуць служыць:
- звесткі пра праходжанне праверкі ведаў у пратаколе камісіі для праверкі ведаў працоўных па пытаннях аховай працы;
- пасведчанне па ахове працы;
- запіс пра праходжанне праверкі ведаў у пасведчанні па ахове працы.